Iz drugog svetskog rata Crna Gora je izašla sa procentualno najvećim gubicima među južnoslovenskim državama. Rasipanje stanovništva Crne Gore, prepolovljenog tokom nekoliko decenija XX vijeka, nastavljeno je nakon oslobođenja i stvaranja nove Jugoslavije preseljevanjem njenog najvitalnijeg dijela u Vojvodinu.
Kolonizacija Crnogoraca u Vojvodinu odvijala se u period 1945−1948. godine u specifičnim istorijskim uslovima neposredno posle završetka Drugog svetskog rata I Narodnooslobodilačke borbe jugoslovenskih naroda. Vlada Demokratske Federativne Jugoslavije je, donošenjem Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji koji je Privremena Narodna Skupština DFJ jednoglasno usvojila 23. avgusta 1945. godine, kolonizaciju Vojvodine podigla na savezni nivo i s njime su u prvom redu bila obuhvaćena seoska domaćinstva iz svih djelova Jugoslavije.
“Koliko je nova vlast studiozno i na vrijeme planirala čitavu organizaciju nove agrarne politike i kolonizaciju jugoslovenske žitnice govori i činjenica da je, čak prije nego su okončana ratna dejstva na prostoru Jugoslavije, u Privremenoj vladi DF Jugoslavije od 7. marta 1945. Godine .Podśećanje uspostavljeno i Ministarstvo kolonizacije na čelu sa ministrom Sretenom Vukosavljevićem. Narodni heroj Krsto Popivoda je u periodu od 1946. do 1948. godine bio predśednik Komisije za agrarnu reformu i kolonizaciju u vladi FNRJ. U procesu priprema za kolonizaciju za sve republike su određene kvote, tj. broj porodica koje bi trebale da budu preseljene u Vojvodinu. Kvota koju je dobila NR Crna Gora je bila 7.000 porodica. Primjenom Zakona obezbijeđen je i zemljišni fond za sprovođenje agrarne reforme i kolonizacije, kao i za formiranje velikih državnih poljoprivrednih dobara. Ukupno 1.600.000 hektara plodne vojvođanske zemlje podijeljeno je na 66.000 kolonista, 70.000 bezemljaša, više poljoprivrednih dobara I drugih ustanova” iz knjige Crnogorci u Vojvodini nakon70 godina Nenada Stevovića.
„mapa puta crnogorskih kolonista“
preuzeta fotografija iz „Crnogorci u Vojvodini nakon 70 godina“Nenada Stevovića
Donošenjem Zakona o agrarnoj reformi I kolonizaciji 23. Avgusta 1945. Godine pristupilo se njegovom sprovodjenju. Po članu 18. tog zakona, Crna Gora je u okviru kvota koje su usvojene 3. I 4. septembra 1945 godine učestvovala sa 7000 porodica. U svakom naseljenom mestu Narodnooslobodilački odbor je osnovao Komisiju za kolonizaciju, a taj odbor je donosio odluke o tome koje će porodice biti kolonizovane. Nakon što bi Odbor dobio pristanak porodice, dalje je prenosio Glavnoj komisiji za naseljavanje boraca. Savezno ministarstvo kolonizacije je preko Vlade Crne Gore uputilo formulare molbi za naseljavanje , te je svako ko je ispunjavao uslove dobio formular preko svog mesnog narodnog odbora. Za lica koja su se nalazila u vojsci formular molbe upućivan je preko vojnih vlasti.
U trenutku kada je postalo očigledno da Crna Gora zbog velikog broja povratnika I nezainteresovanosti za kolonizaciju neće ispuniti kvotu od 7000 porodica, dešavalo se da su porodice kolonizovane po dekretu vlasti I bez podnošenja molbe.
“Po završetku Drugog svjetskog rata, brojčano veoma zastupljena nacionalna zajednica Njemaca u Vojvodini smanjena je za 90 procenata. Po popisu iz 1941. godine u Vojvodini je živjelo 318.259 Njemaca, a na prvom posljeratnom popisu, 1948. godine, 31.821. Razlozi su brojni i iz percepcije istorijskog trenutka razumljivi. Vojnička pogibija, bježanje, protjerivanje,asimilacija, etnička mimikrija…” iz knjige Crnogorci u Vojvodini nakon70 godina Nenada Stevovića.
Za dodelu zemlje Pokrajinska komisija angažovala je stručnu ekipu geometara . Porodica od dva do pet članova dobila je ukupno 8 katastarskih jutara I 500 kvadratnih hvati(jutro =5755 metara kvadratnih, hvat=3,59 metara kvadratnih).To je predstavljalo donju granicu za zemljoradnička domaćinstva.Nezomljoradnička domaćinstva dobijala su oko 3ha što je bio maksimum za jednu porodicu.Porodice oficira NOBa dobijale su 1 katastarsko jutro više.Sva domaćinstva dobijala su zemlju u ataru , posebno vinograd ako ga je bilo u naselju I okićnicu, a zajedno sa kućom dvorište I baštu.
“U Vojvodinu je tada naseljeno ukupno 6681 crnogorska familija, od čega 6043 iz matične domovine i 638 iz drugih djelova Jugoslavije. To je ukupno iznosilo 38450 Crnogoraca i zaslužuje epitet iseljavanja epskih razmjera, imajući u vidu da je to predstavljalo više od 10% tadašnjeg ukupnog stanovništva Crne Gore. Danas, 70 godina kasnije, u Vojvodini još uvijek živi značajan broj učesnika istorijske kolonizacije, ali stasava i treća generacija potomaka crnogorskih gorštaka koji su rođeni u ravnici. Crnogorski antifašizam čini neraskidivu vezu između crnogorskih kolonista i njihovih potomaka u Vojvodini i matične države Crne Gore. Ta veza će trajati dokle god u novim pokoljenjima postoji sjećanje i poštovanje na Njegoševe riječi ispisane na spomeniku palim borcima NOB-a u centru Lovćenca: „Blago tome ko dovijek živi, imao se rašta i roditi“.
iz knjige Crnogorci u Vojvodini nakon70 godina Nenada Stevovića.
Vrijeme I način putovanja
U skladu sa zakonskim propisima Savezno ministarstvo unutrašnjih poslova izdalo je Rješenje o dozvoli preseljenja kolonista u Vojvodinu23 još 17. marta 1945. godine.
U cilju tačnog izvođenja preseljavanja donijeto je posebno
Uputstvo za preseljavanje kolonista. Neke od stavki glase:
Stavka 3) Kolonistima će na neđelju dana unaprijed biti tačno označen dan i čas kada moraju biti na određenoj utovarnoj željezničkoj stanici.
Stavka 7) Pri utovaranju mora se voditi računa o tome da se saobraćajni prostor što više iskoristi.
Stavka 8) Stoka se mora odvojiti u zasebne vagone.
Stavka 9) Organizaciju ishrane stoke u toku transportovanja vodiće sami kolonisti.
Stavka 14) Putovanje i slanje voznih karata vršićete sami vi s tim da kopije karata imate dostaviti ovom Ministarstvu čim karte budu predane korisnicima.
Stavka 17) Svaki korisnik putne i vozne karte sačuvaće istu I predati je organima ministarstva u mjestu naseljavanja.24
„Uputstvo za popunjavanje karata:
1) Svaka putna i vozna isprava važi samo za jednu porodicu.
2) Putna i vozna isprava popunjavaće se hemijskom (mastiljavom olovkom).
3) Preko kopija (bijele hartije) staviće se prije popunjavanja
indigo, tako da se pisanje po originalu putne i vozne isprave
(žuta hartija) preslika na njemu.
4) Kod ispunjavanja broja članova porodice navodiće se samo
Preuzeto iz Kolonizacije Crnogoraa u Vojvodini Slobodana B. Medojevića
Smestaj porodica kolonista
Prema tekstu Kolonizacija Crnogoraca u Vojvodini Slobodana B. Medojevića, price kolonista o dolasku na stanice u Vojvodini su uglavnom slične.Prvi utisak u većini slučajeva bio je razočaravajuć, neke je razočarala ravnica, neke raspored kuća, jer ih nisu tako zamišljali.Najviše su ih razočarala prethodna obećanja da će ih u Vojvodini sačekati sve I da neće morati ništa da ponesu od kuće. priznat im je status kolonista.Prve koloniste su na stanici dočekali mještani koji su bili u odboru za kolonizaciju, uglavnom skojevci i afežeovke.U kasnijim talasima koloniste su uglavnom dočekivali nešto ranije naseljeni rođaci odvodeći ih svojim kućama na privremeni smještaj. Oni koji nijesu imali nikoga svoga smještani su u kolektivne smeštaje – internate, na privremeni smještaj, dok ne dobiju kuću.
Zlatko Markovinović
