Ne postoji bolji način da se opiše tradicija jednog naroda od uporedjivanja sa njenom muzikom. Ponekad, samo pjesmom, Crnogorci su govorili više nego mnoge simfonije i opere
Gusle su narodni instrument južnog Balkana s jednom, ili eventualno dve žice. Najčešće su napravljene od javorovog drveta. Kao jednožičani instrument, gusle se sreću u Srbiji, Crnoj Gori, Albaniji, Bosni, Hercegovini i Hrvatskoj.
Žice su napravljene od trideset upredenih konjskih dlaka, kao što je slučaj i sa strunom gudala. Gudalo se koristi tako što se povlači po zategnutim žicama, proizvodeći oštar i dramatičan zvuk, koji je izuzetno ekspresivan. Gusle spadaju u instrumente za koje je potrebno veliko umeće sviranja.
Same gusle sastoje se od muzičke kutije koja je presvučena životinjskom kožom na koju se nadovezuje dugačak vrat na čijem završetku je izrezbarena životinjska (najčešće konjska) ili ptičija (najčešće orao ili soko) glava.
Pri sviranju, telo gusala se polaže na kolena (u krilo), dok dugačak vrat pridržava dlan jedne ruke.
Delovi gusala:
Varjača – zvučno telo – izdubljeno drvo preko koga je nategnuta jagnjeća, zečja ili jareća koža na kojoj je na sredini napravljena perforacija radi zvučnosti instrumenta.
Držač se sastoji od «vrata» i «glave». «Glava» je sam vrh gusala i obično je vrlo bogato ukrašena, može biti izrezbaren lik čoveka, konja, ptice itd, dok je «vrat» deo za koji guslar drži gusle, dok drugom rukom gudalom prelazi preko nategnutih struna.
Strune su napravljene od dlaka iz konjskog repa.
Oputa – deo za koji je struna pričvršćena pri dnu gusala.
Kočić – nalazi se između «glave» i «drška» i na njega se namotava struna.
Konj ili konjić – komadić drveta koji odvaja strunu od zvučnog dela. Nalazi se između «opute» i perforacije, a može biti do tri prsta visine.
Lučac – gudalo napravljeno od prirodno zakrivljene grane i strune od konjske dlake.
Tipovi gusala:
Hercegovački tip – visoko postavljene žice
Dubrovački tip – nisko postavljene i duže žice
Naziv „gusle“ dolazi od staroslavenske reči „gosl“ što znači „žica“. Prva beleška o guslama među Južnim Slovenima dolazi od Vizantinaca, iz prve polovine VII veka, kada su uhvaćena „dva špijuna koja kod sebe nisu imali oružje, već samo drvena instrumenta“.
Znameniti guslari :
Tešan Podrugović iz sela Kazanci kod Gacka, Hercegovina,
Filip Višnjić, rodom iz sela Gornja Trnova (Gornja), opština Ugljevik
Leka Mastilović, morački uskok rodom iz sela Izgori kod Gacka u Hercegovini
Starac Milija iz Kolašina,
Starac Raško iz Kolašina,
Đuro Milutinović, slepi guslar,
Stojan Hajduk, Hercegovac,
Anđelko Vuković s Kosova.
Đorđije Đoko Koprivica, narodni guslar
Milomir Miljanić
Dušan Doderović, srpski guslar iz sela Marovca kod Medveđe
Petar Perunović Perun
Sava Z. Stanišić, srpski guslar rodom sa Metohije
Budimir Čavić, srpski guslar rodom iz sela Kakmuža kod Pljevalja
Zoran Plemić, narodni guslar sa Romanije
Branko Perović, narodni guslar iz Nikšića
„Gusle su crnogorska harfa, veoma primitivan instrument, koristi se skoro samo zato da riječima pridoda boju.A sama pjesma skoro da nije ništa drugo nego recitovanje uz
muziku. Često su to stari junački spjevovi, koji se najvjerovatnije prenose usmeno s roda na rod stotinama godina, ali često se pjesme stvaraju s nogu, Crnogorci su pravi majstori
improvizacije.“(preuzeto sa „Gusle-Crnogorska harfa“).
Zlatko Markovinović
